Cornell Üniversitesi ve Sabancı Üniversitesi’nin ortaklaşa yürüttüğü, Nisan 2025’te Scientific Reports mecmuasında yayımlanan araştırma, insanların –özellikle kadınların– tanımadıkları bireylere dair toplumsal ahenk potansiyelini sırf kokular üzerinden kestirim edebildiğini gösterdi. Araştırmanın odağında, görünmeyen fakat güçlü bir irtibat biçimi olarak koku duyusu vardı.
Çalışmaya katılan 40 bayan, birbirlerini hiç görmeden, yalnızca diğerlerine ilişkin tişörtleri koklayarak “Bu bireyle arkadaş olabilir miyim?” sorusuna karşılık verdi. Daha sonra bu bayanlar kısa periyodik yüz yüze sohbetlere katıldı ve tekrar kıymetlendirme yaptı. Enteresandır ki, koku yoluyla yapılan birinci iddialar, yüz yüze etkileşimlerden sonra yapılan değerlendirmelerle büyük oranda örtüştü.
Bu durum, koku duyusunun sadece çevresel farkındalıkla değil, birebir vakitte toplumsal sezgilerle de yakından bağlantılı olduğunu gösteriyor. Yani bir kişiyi görmeden evvel kokusuyla “yakın” ya da “mesafeli” hissetmemiz, aslında bilinçdışında işleyen epey karmaşık bir toplumsal algoritmanın sonucu olabilir.
Koku duyusu beyinle direkt ilişkili olan ve hislerle en sıkı alakaya sahip olan duyu organıdır. Bilhassa limbik sistem ile olan bu yakın bağlantı, kokuların geçmiş tecrübelerle harmanlanmasını sağlar. Yani kimi kokular bizde itimat duygusu uyandırırken, kimileri huzursuzluk hissi yaratabilir – tıpkı çocukken sevdiğimiz bir kişinin parfümünü yıllar sonra tekrar duyduğumuzda yaşadığımız duygusal patlama üzere.
Araştırmada dikkat çeken bir öteki bahis ise “diplomatik koku” kavramı. Bu, bir kişinin doğal beden kokusu ile parfüm, deodorant, sabun, hatta beslenme biçimi üzere dış etkenlerin birleşiminden oluşan karma bir koku. Bilim insanları, bu kokunun bir cins “sosyal kimlik kartı” üzere davrandığını düşünüyor. Tıpkı kıyafet ya da konuşma usulümüz üzere, kokumuz da diğerlerine kim olduğumuza dair sinyaller gönderiyor olabilir.
Neden kimi beşerlerle çabucak anlaşırız?
Bazen bir ortamda biriyle birinci kere karşılaşmamıza karşın güya onu yıllardır tanıyormuş üzere hissettiğimiz olur. Bunun nedeni her vakit dış görünüş ya da konuşmanın içeriği olmayabilir.
Koku duyumuz, geçmişte hoşlandığımız şahıslara benzeyen kokularla karşılaştığında beyin, otomatik olarak “bu kişi güvenilir” ya da “bu kişi tanıdık” üzere sinyaller üretebilir. Bu da bize, o şahısla daha süratli bir toplumsal bağ kurma eğilimi kazandırır.
Sosyal ahenkte koku
Geçmişte romantik ilgiler üzerine yapılan birtakım çalışmalarda da misal sonuçlara ulaşılmıştı: doğal kokuları emsal olan çiftlerin daha uyumlu olduğu gözlenmişti.
Bu yeni araştırma ise, mevzuyu romantizmin ötesine taşıyarak arkadaşlık münasebetlerine odaklanıyor. Gerçek hayata çok daha yakın bir bağlamda –yani parfüm, ter, deodorant üzere günlük kokular dahil edilerek– yapılan bu tahlil, koku duyusunun toplumsal hayatımızda ne derece belirleyici olabileceğini gözler önüne seriyor.
Bu bulgular ışığında şu soruyu sormak manalı olabilir: Nitekim de kimi beşerlerle “ilk görüşte” neden bu kadar yeterli anlaşırız? Tahminen de o birinci görüşmeden evvel, burnumuz bizden evvel karar vermiştir. Toplumsal bağlantılarda koku, çoklukla sessiz bir art planda yer alır; lakin bu sessizlik, düşündüğümüzden çok daha fazla şey anlatıyor olabilir.
